Dipsiz Göl: Buzul Gölü Mü?

DİPSİZ GÖL: BUZUL GÖLÜ MÜ?



İdari olarak Gümüşhane İli merkez ilçeye bağlı Dumanlı Köyü\İstovrama yaylasında bulunan Dipsiz Göl, hidrolojik olarak, Trabzon’un Arsin İlçesinden denize dökülen Yanbolu Deresinin yukarı mecrasında bulunur. Gölün bulunduğu yükselti değeri 2086 m civarındadır.


Harita 1. Dipsiz Gölü gösterir yer bulduru haritası.

 Gölün çapı yaklaşık 23 m olup, toplam alanı 457 m2 dir. Dipsiz Göl’ün kamuoyunda duyulması, göl çanağında hazine aranmasıdır. Gümüşhane valiliğinin açıklamasına göre iki kişinin (?) göl çanağında; Roma imparatorluğuna bağlı Apollinaris lejyonunun hazinesi olduğunu belirtmesi üzerine, ilgili kurumların görüşü doğrultusunda kazı çalışması yapılmıştır. 06. 11. 2019 tarihinde başlatılan kazı çalışmaları 10.11.2019 tarihinde sonlandırılmıştır. Kazı neticesinde taşınmaz herhangi bir kültür hazinesi bulunamamış, üstüne üstlük göl çanağı hafriyatla doldurularak kapatılmıştır (Url-1). Basında geniş yankı bulması sonucunda dizleri titreyen yetkililer, gölü kurtarma telaşına girmiştir.


Gerek yazılı ve görsel medyada gerekse de televizyon programlarına bağlanan yetkililer, gölün ‘buzul gölü’ olduğunu belirtmiştir. Jeologlar, çevre mühendisleri ve siyasetçiler gölün oluşumu hakkında yanlış açıklama yapmıştır. Televizyon programlarına bağlanan prof. Jeologlarında bu hataya düşmesi üzücü olmakla birlikte, haber editörlerinin konu-uzman ayrımını yapmaktaki bilgisizliğini ortaya koymuştur. Neyse ki Jeomorfoloji Derneği, dipsiz gölün buzul gölü olmadığını belirtmiş, daha ileri araştırmanın ileriki tarihte yayınlanacağını açıklamışlardır (Url-4). Bu yazıda uzaktan algılama yöntemleri doğrultusunda Dipsiz Göl’ün oluşumuna değinilecektir.  


Dipsiz Göl, Yanbolu deresinin yukarı mecrasında bulunur. Göl çanağı ve çevresindeki litolojik birimler, Jura-Paleosen zamanları arasında değişen farklı kayaç topluluklarından yapılmıştır. 1\500000 ölçekli jeoloji haritasına göre göl çanağı neritik kireçtaşları üzerinde bulunmaktadır. Neritik kireçtaşları volkanotortul birimler ile çevrelenmiştir.


Şekil 1. Dipsiz Gil ve çevresi jeoloji haritası. Göl, neritik kireçtaşları üzerinde bulunmaktadır.

 Dipsiz gölün bulunduğu yükselti basamağında moren birikintileri yoktur. Bundan ötürü göle buzul gölü demek yanlıştır. Ayrıca göl, akarsu vadisinde değil, yamaç üzerindedir. Sahaya en yakın buzul gölü, Yanbolu havzasına komşu Değirmendere havzası yukarı mecrasındaki Çakır Gölü’dür.


Şekil 2. Değirmendere'nin yukarı mecrasında buzul gölü olan Çakır Gölü. Buzulun ileri-geri hareketi neticesinde morenler üzerinde çukur oluşmuş ve Çakır Gölü'nün oluşumu sağlanmıştır.   

 Çakır gölü 2500 m yükselti basamağında yer almakta, uydu görüntülerinden de anlaşılacağı üzerere, buzul vadisi boyunca akan morenlerin çanağında bulunmaktadır. Peki, Dipsiz Göl’ün oluşumu nasıldır?


Gölün oluşumu ilk başta, göl çevresinde etüt yapan araştırmacılar tarafından (Url-3); Yamaç molozu üzerinde gelişen çöküntünün kar suları ile dolmasıyla ilişkilendirilmiştir. Basından elde edinilen görsellerde, yapılan kazı sırasında göl çevresinde yamaç molozuna benzer kayaçlar görülememiştir. Ayrıca gölün muntazam oval biçiminde olması, bir kütle hareketi olasılığını pek düşündürmemektedir.


Şekil 3. Dipsiz Göl ve çevresinin gerçekliliği arttırılmış topoğrafik görünümü. Gölün çanağı bir çöküntüyü andırmakta ve gölü besleyen akiferlerin, kayalıklar arasındaki depolarda olduğu düşünülmektedir.

 Gölün bulunduğu litolojik birim kireçtaşı olmasından dolayı göl çanağının, yer altındaki çözülme neticesinde; bir yeraltı boşluğunun çökmesiyle oluştuğu izlenimini uyandırmaktadır. Göl çevresinde benzer çöküntüler dikkat çekmektedir. 

Foto 1. Hazine araması kazısından. Göl tabanında yaklaşık 1 metreyi bulan kumlu-killi depo mevcut. Ayrıca yamaçlardaki basamaklı görünüm, kar erimeleri neticesinde aktif kaymayı bize göstermektedir. Foto: Url-1


Dipsiz gölün üst kotlarında yüzlek veren kayalıklar, arazinin parçalı olduğunu ve gölün kar suları ile bu kayalıkların önündeki akiferlerden beslendiğini düşünmekteyiz. Bu bakımdan Dipsiz göl bir buzul gölü değil, göl çanağının karstik etkenlerle oluştuğu bir göldür.


Şekil 4. Dipsiz Göl çanağı ve etrafındaki benzer çöküntüler. Bu yörede mağara araştırması yapılabilir (HGM Küre).

 Yalnız göle yakın köylülerin açıklamaları doğrultusunda göl çanağında 20 metreye yakın karın birikmesi (Url-5), göl çanağında kar kütlesinin yarattığı ağırlığında, gölün morfolojisini etkilediğini de söylemek gerekir. Bu bakımdan Jeomorfoloji Derneğinin göl hakkında Nivasyon Sirki içinde olduğu açıklaması doğrudur, yalnız ilksel çanağın kaynağı karstik etkilerdir.


Şekil 5. 3 Mart 2019 tarihli uydu görüntüsü. Gölün bulunduğu daire, kar kütleleriyle kaplanmış durumdadır. 

 Tabi bu görüşler sahada bulunmadan yapılan yorumlardır. İleriki tarihlerde jeomorfologların açıklamaları bize daha doğru bilgiler sunacaktır.


Hâsılı, basın vasıtası ile kamuoyunda çok tepki gören Dipsiz Göl’ün yok edilmesi, toplumumuzda çevre bilincinin arttığını göstermektedir.


Şekil 6. Dipsiz gölün değişimi. 2018 haziranında göl net şekilde görülürken, 14 kasım'da gölün yol tarafına bakan tarafı hafriyat ile doldurulmuştur. Ayrıca göle su verilmek suretiyle su dolumu yapılmıştır. 

 Fakat gölün kökeni konusunda maalesef ‘Buzul Gölü’ denmesi, toplumumuzun coğrafya bilgisi eksikliğini ve basının doğru habere ulaşmama davranışını gün yüzüne çıkarmıştır. Tabi burada en büyük suç basında, sonra ise bilim danışmanlarındadır. Biz yine olumlu düşünelim ve bu çevre bilincinin toplumdan siyasetçilere sıçramasını dileyelim. Dileyelim ki başka göllerimiz ziyan olmasın… 

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Kamaz Fayı: Samsun’un Depremselliği?

Resim
K amaz F ayı : Samsun’un Depremselliği? Samsun, Orta Karadeniz Bölümünde gerek nüfus gerekse de gelişmişlik açısından ilk sırada gelen vilayettir. Kürtün çayı boyunca iç bölgeler ile bağlantısı olan Samsun ili, Karadeniz bölgesi içindeki iller arasında şanslı durumdadır. İl de yerleşmeler Samsun şehri, Atakum ve Tekkeköy’de kıyıda yer alırken diğer büyük yerleşimler olan Bafra, Çarşamba, Vezirköprü’de kıyıdan uzakta yer alır. İlde aritmetik nüfus yoğunluğu, Derbent - Kalyon Burnu arasındaki Samsun şehri ile Baruthane Sırtı – Kurupelit Sırtı arasındaki Atakum ’da fazladır. 2018 TÜİK verilerine göre bahsi geçen yerleşmelerde yaklaşık 634 bin kişi iskân etmektedir. Samsun’un toplam nüfusu dikkate alındığında nüfusun yarısı, 40 km 2’ lik dar bir yerey üzerinde barınmaktadır. Güney aklanı yüksek dağlık olan kıyı yerleşmelerinde normal sayılabilecek bu yerleşme biçimi, dar alanda fazla nüfus barındırması açısından doğal afetlere daha duyarlı hale gelmektedir. Bu yazıda Samsun İlindeki f
Devamı

Karadeniz'de Gelgit

Resim
Karadeniz’de Gelgit Karadeniz, Ukrayna, Rusya, Gürcistan, Türkiye, Bulgaristan ve Romanya arasında yer alan 423.000 km 2 ’lik büyüklüğe sahip bir iç denizdir(Nikishin vd. 2003). Karadeniz’de ortalama derinlik 1200 metreyi bulsa da en derin noktası Sinop Burnu’nun yaklaşık 25 km açıklarındaki Sinop çukurluğudur ve buradaki derinlik 2583 metreyi bulur. Karadeniz’in morfolojik görünümü incelendiğinde bir iç deniz olmasına rağmen okyanus havzalarında görülen başlıca morfolojik üniteleri barındırır. Karadeniz’in başlıca morfolojik üniteleri; kıta şelfi, kıta yamacı ve abisal düzlük ’tür ve bu görünümüyle küçük bir okyanusa benzer(Erinç, 1984).  Şekil 1. Karadeniz Batimetri Haritası. Sarı ve Kırmızı Renkli Yükselti Basamakları Kıta Şelfi, Mavi Renk Abisal Düzlüğü ve Bu İki Renk Arasındaki Geçiş Alanı Kıta Yamacını Temsil Etmektedir.(Emodnet Batimetriden Değiştirilerek) Karadeniz’in oluşumu yönünde farklı görüşler olsa da Kretase ’de Karadeniz’e kuzeyden dalan Neotetis’in vo
Devamı

Kadıralak Yaylası Menderesleri

Resim
KADIRALAK YAYLASI MENDERESLERİ Akarsular dünyadaki yüzey şekillerinin hemen hemen tamamından sorumludur. Küçük, parmak ölçeğindeki oluklardan başlayıp devasa vadilerin oluşumundan Su; yani suyun yüzey akışı mesuldur. Derelerin, çayların, nehirlerin dünya yüzeyinde açmış oldukları vadiler kadar, arz yüzeyini kat ederken çizmiş oldukları akış yolları da ilgi çeker. Bazı akarsular düz bir kanal boyunca akış gösterirken, karstik saha örneğinde olduğu üzere; akarsu yüzeyde bir müddet hareket gösterdikten sonra yeraltına girip, yeraltında da bir süre akış gösterip tekrar yüzeye çıkabilir. Akarsular ayrıca menderesler çizmek suretiyle düz bir akış yerine kıvrımlı akış gösterebilirler. Diğer akarsu vadilerinden, sunduğu eşsiz güzelliği ile ayrılan menderesler, fiziksel ve teknik yönden incelemeye değerdir.  Resim 1 . Brezilya'nın batısındaki Amazon yağmur ormanlarında muhteşem görüntüsüyle menderesli akım gösteren Juruá Nehri. (Esa Earth Instagram) Dünya yüzeyinde bir vad
Devamı