Samsun Kıyılarındaki Deniz Dolguları

Samsun Kıyılarındaki Deniz Dolguları

Deniz dolguları sahil şeridi dar olan yerleşmelerde sıklıkla görülür. Kıyı kesimindeki yerleşmelerin hacimsel ve ekonomik büyümesi, ekstra alan ihtiyacı gerektirir ve bu ihtiyaç da çoğunlukla deniz dolgusu ile karşılanır. Deniz dolguları aslında yüksek mühendislik isteyen tasarımlardır. Bundan dolayı ekonomik gücü yüksek olan kıyı kentlerinde deniz dolguları daha sık görülür. Ekonomik gücü düşük kentlerde ise planlı bir deniz dolgusu faaliyeti yapılamaz, sadece kıyı gelişigüzel çöp, hafriyat depolama faaliyeti yürütülür. Yalnız bu yanlış kıyı dolguları ise yarardan çok zarar getirir.

Ülkemizde kıyı dolguları cumhuriyetin ilk yıllarına kadar gider. Bölge ayrımı yapmadan, kıyı bölgelerimizin tamamında deniz dolgularına rastlanılır. Tabi her kıyı dolgusu farklı bir ihtiyacı karşılamak için yapılır. Ege ve Marmara Bölgeleri kıyılarındaki deniz dolguları çoğunlukla ekonomik maksada hizmet etmek için inşa edilmiştir. Bu kıyılardaki dolgu alanları üzerinde büyük liman ve tersaneler mevcuttur. Diğer bölgelerimiz kıyılarındaki deniz dolgularının bir kısmı ekonomik faaliyete hizmet eder, haricindeki inşalar ise rekreasyon alanı yaratmak düşüncesiyle yapılmıştır. Karadeniz kıyı kentlerindeki deniz dolguları bölgenin ulaşımını desteklemek için yapılmıştır. Bu maksatla Artvin Sarp’tan -  Sakarya Karasu’ya kadar uzanan Karadeniz Sahil Yolu projesi yapıldı. Bu yol projesiyle özellikle Giresun-Artvin arasındaki kıyı kesiminin %50’sinden fazlası yapay kıyıya dönüşmüştür.

Samsun ilindeki ilk deniz dolguları Samsun Şehri kıyısına inşa edilen liman ile başlanılır. 1953 yılında başlatılan Liman Dolgusu Projesi 1963’de bitirildi. Lakin günümüze değin geçen zamanda limana çeşitli eklemeler yapılarak şuan da Orta ve Doğu Karadeniz’in en büyük limanına bürünmüştür. 

Şekil 1. 1953 Yılı Samsun Hava Fotoğrafı (Konuk, 2015'den Düzenlenerek)

Samsun ilindeki diğer büyük dolgu projeleri doğu ve batı park olarak anılan, rekreasyon için kullanıma sunulmuş deniz dolgularıdır. 1980’li yıllardan sonra yapımına başlanan bu deniz dolguları, en son Golf sahası yapılarak 2017 yılında bitirilmiştir.  Bu büyük deniz dolguları dışındaki kıyı dolguları ulaşım, liman, spor faaliyetlerine hizmet etmesi için inşa edilmiştir. Bu yazıda Atakum/Körfez Burnu ile Derbent Burnu arasındaki Atakum ve Samsun şehirleri kıyılarındaki deniz dolgularının fonksiyonel kullanım açısından dağılımı anlatılacaktır. İncelenen alandaki deniz dolgularının başlangıcı 1953 yılıdır. Bitiş yılı ise 2020’dir.

Körfez – Derbent Burnu arasında 1953-2020 yılları arasında toplamda 328,8 hektar deniz dolgusu yapılmıştır. Kıyı kesimine inşa edilen deniz dolgularında kullanım payı olarak en büyük orana sahip faaliyet Rekreasyon(Dinlence)dur. 328,8 hektarlık toplam deniz dolgusunun 200,3 hektarlık % 60,9’luk kısmı rekreasyon-park alanı olarak ayrılmıştır. Dinlence olarak kullanım gören deniz dolgularından sonra en büyük pay sahibi diğer kullanım şekli ise Liman’dır. 328,8 hektarlık toplam deniz dolgusunun 85,5 hektarlık %26’lık kısmı liman işletmelerine hizmet etmektedir. Dinlence ve liman faaliyetleri dışında deniz dolgularındaki hatırı sayılır orandaki diğer faaliyet ise Ulaşım’dır. Toplamda 28,3 hektarlık deniz dolgusu karayolu için kullanılmaktadır. 

Tablo 1. Samsun Deniz Dolgularının Fonksiyonel Dağılımı

Bunlar dışında deniz dolguları üzerinde işletme faaliyet koluna dâhil ettiğim bina yapıları ise 10 hektarlık alan kaplarken, mevcut dolgular üzerinde 3,6 hektarlık alan göl olarak kullanılmaktadır.

Körfez – Derbent burnu arasına inşa edilen deniz dolgularında en büyük payın, halkın doğrudan kullanabildiği ve faydasından daha çok istifade edilen Dinlence-Rekreasyon alanları olması, kıyı dolgularının kısmen doğru yapıldığı kabul edilebilir. Tabi her kıyı dolgusu yakın kıyı deniz ekosistemini yok etse de, hızlı yapılaşmanın olumsuz sonucu olarak cereyan eden kıt yeşil alanların telafisi Samsun’da böyle olmuştur. Dinlence dışında en fazla kullanıma sahip liman faaliyeti ise, özellikle Samsun Şehir merkezine iş imkânı sağlaması açısından kayda değer orana sahiptir. Kullanım şeklinde üçüncü sırada olan karayolu ağı ise yanıltıcıdır. Zira gerek dinlence alanları gerekse liman alanları birbirlerine yollarla bağlıdır. O sebeple aslında ulaşım için ayrılan deniz dolgusu alanı daha fazladır. Burada sadece arazi yüzeyinin tamamının karayolu ile kaplı olan yereyler seçildiğinden oranı düşük çıkmıştır. Tabi çalışma ölçeğinin düşük olması da ayrıntıyı azaltmıştır. 

Harita 1. Samsun Deniz Dolgularının Dağılımı

Son olarak Samsun kıyılarında; incelenen alanda yapılan kıyı dolgularının büyük çoğunluğunun (%60,9) dinlence alanlarına ayrılması, halkın yararına olmuştur. Bu açıdan her ne kadar kıyı dolgularını tasvip etmesem de İldeki mevcut dolguların doğru planlandığı söylenebilir.

Not: 1953 yılına ait hava fotoğrafları Nükhet KONUK’ın ‘Samsun İl Merkezinde Kıyı Yönetimi’ başlıklı doktora tezi içerisindeki fotoğrafların sayısallaştırarak alınmıştır. Doktora tezinde bahsedilen hava fotoğrafları herhangi bir coğrafi ızgara içerisinde gösterilmediğinden sayısallaştırmada bir miktar hata payı mevcuttur. Bu durum da deniz dolgularının fonksiyonel kullanım alansal dağılışı miktarlarında artı-eksi olarak hatalar olabilir. (Karşılaştırma için Doktora Tezi incelenebilir). İntihal suçtur.

Kaynakça

Samsun’da Kıyı Yönetimi, Ali Uzun, Türk Coğrafya Dergisi, 2000.

Atakum’da (Samsun) Antropojeomorfolojik Yapılar ve Çevresel Etkileri, Ömer Güner, Doğu Coğrafya Dergisi, 2019.

Samsun İl Merkezinde Kıyı Yönetimi, Nükhet Konuk, OMÜ Fen Bilimler Enstitüsü, 2015.

Google Earth Pro, QGIS, ArcGIS, ESA, Gezi-Gözlem.