Eski/ Paleo Deniz Mağarası: Akçaabat/Kireçhane

Eski/ Paleo Deniz Mağarası: Akçaabat/Kireçhane

Kıyı jeomorfolojisi, kara ile su kütlelerinin temas ettiği zonda oluşan şekilleri inceler. Bu doğal şekillerden akla ilk gelenler; kumul, fırtına sırtları, kıyı setleri, dalga çentikleri ve deniz mağaralarıdır. Yalnız bu yer şekilleri her zaman aynı ortamda oluşamaz. Zira kıyılar en basit sınıflama ile alçak ve yüksek kıyı olarak sınıflandırılır ve her kıyı ünitesi kendisine özgü şekilleri barındırır. Bunlardan deniz mağaraları, karstik sahaları göz ardı ettiğimizde yüksek kıyılarda görülürler. Yüksek kıyı, karanın denizle olan ilişkisi yüksek kıyı duvarları ile sağlandığı kıyılara atfedilir. Yani orta veya yüksek yükselti değerlerine sahip falezli kıyılarda görülürler.

Deniz mağaraları, kıyıyı döven dalgaların falez diplerinde açmış olduğu çentiklerin ilerlemiş halidir. İlk olarak dalga çentiği ile açılan oyuklar, yer çekimi ve kayanın dayanımına göre farklı uzunluklarda ve yüksekliklerde deniz mağaralarının oluşumu sağlanır. Aktüel deniz mağaraları, kıyının dalga iklimine bağlı olarak kıyı çizgisine bitişik veya kıyı kenar çizgisine yakın sınırda bulunabilir. Yüksek kıyıların yaygın olduğu ülkemiz kıyılarında aktüel deniz mağaraları oldukça fazladır.

Fotoğraf 1. Darıca Mevkinde Aktüel Deniz Mağarası. Eosen Işınsal Bazalt Bloklarında Açılmıştır.

Fotoğraf 2. Akçakale/Çamburnu Mevkinde Dalga Çentiği 

Trabzon’da yüksek kıyılara sahip bir ilimizdir yalnız Karadeniz sahil yolunun deniz dolgusu olarak kıyı kesimine yapılması çok sayıda kumsalı ve deniz mağaralarını yok etmiştir. Aktüel deniz mağaraları dışında jeomorfolojide eski kıyı çizgisinin belirteçlerinden sayılan ‘’Eski Deniz Mağarası’’ ya da ‘’Paleo Deniz Mağaraları’’ da vardır. Peki, bunlar nedir ve arazide nasıl tayin edilebilir?

Akçaabat, Trabzon ilinin batısında doğal liman özelliğine sahip yaklaşık 123 binlik nüfusa sahip ilçedir. İlçe kıyıları sahil yolu yapımından çoğunlukla etkilenmiş, doğal kıyılar muhtelif mevkilerde kalmıştır. Akçaabat kıyılarında aktüel deniz mağarası darıca mevkiinde vardır. Bunun dışında Yıldızlı, Mersin, Akçakale mevkilerinde dalga çentikleri vardır. Akçaabat ilçesinin aktüel kıyısı dışında eski kıyı çizgisine denk alanında da Paleo Deniz Mağarası bulunmuştur.

Harita 1. Kireçhane Eski Deniz Mağarası Yer Bulduru Haritası.

Kireçhane mahallesinde; Kireçhane Deresi’nin ağız kısmının 226 m güneyinde, derenin hemen doğu tarafında bir Paleo Deniz Mağarası vardır. Mağaranın giriş kısmı 20 m yükselti basamağında yer alır. Trabzon’daki denizel taraçalar ile yapılan başlıca çalışmalar ile kıyas yaptığımızda; kıyı çizgisinin yaklaşık 6-8 bin yıl önce mağaranın giriş kısmında olduğu çıkarımı yapılabilir. Buna göre buradaki mağara, ölü falezin dibinde, yaklaşık 8 bin yıl önce oluşmaya başlamıştır. Gerek Karadeniz dağlarının tektonik yükselimi gerekse de Karadeniz deniz yüzeyi değişimleri ile beraber kıyı çizgisi geri çekilmiş ve bu mağara eski kıyıyı yansıtan belirteç olarak günümüz kıyı çizgisinden güneyde kalmıştır.

Kireçhane Eski Deniz Mağarası, Pliosen-Pleistosen yaşlı eski kıta şelfi çökellerini karakterize eden kumlu, killi, kireçli, çakıllı birimlerden müteşekkil formasyon içine açılmıştır. Mağaranın bulunduğu ölü falezin yüksekliği yaklaşık 15 metredir. Mağaranın uzunluğu ise 44 m olarak ölçülmüştür. Eski Deniz Mağarasının duvarlarında deniz seviyesindeki düşüşü karakterize eden çentikler göze çarpmıştır. Ayrıca mağara içindeki sediment deposu, içine açıldığı Pliosen-Pleistosen formasyonu yerine kumlu ve çakıllı materyallerden oluşan alüvyondur. Bu mağaranın deniz tarafından açıldığının bir başka göstergesidir.

Fotoğraf 3. Mağaranın Girişi Ahşap Çatının Altından Yapılmaktadır. Ölü Falez Açıkça Görülmektedir. Mağaranın Önündeki Çay bahçesi ve Park Alanı Mağaranın Kullanımını Yansıtmaktadır. 

Mağara, bölgede az olan kireç kaynağını karşılamak için cumhuriyetin ilk yıllarında kireç çıkarımı olarak değerlendirilmiştir. Bundan dolayı mağaranın uzunluğu insanların kazıları nedeniyle artmıştır. Mağaranın içine açıldığı formasyon içinde kireç bulunması, mağara duvarlarında minik sarkıt ve dikitlerin oluştuğu gözlenmiştir. Ayrıca duvarlarda yer yer kireç kaplamaları oluşmuştur.

Fotoğraf 4. Deniz Mağarası İçinde Zamanla Oluşmuş Minik Sarkıtlar ve Kireç Kaplamaları

Günümüzde Paleo-Eski Deniz Mağarasının önü belediyeye ait park alanı yapılmış, ayrıca mağaranın içi ve parkın yanında özel müteşebbise ait çay bahçesi işletmesi kurulmuştur. Çoğu Akçaabatlının dondurma yemeyi sevdiği nadide mekân bu mağaradır. Şehre yakın olması ve içinin serin olması çekiciliğini arttırmıştır. Son söz olarak üzerine bastığımız yer düşey hareketini asla bırakmamakta, her zaman dinamik kalmaktadır. Çoğu Akçaabatlının kıydığı kıyılarımız, denizimiz, ona 8 bin yıl önceden inşa ettiği mağarada, dinlenme imkânı sunmuştur.

Not. Görseller ve yazı bana aittir. İzinsiz kullanmanız intihal suçunu kabul ettiğinizi gösterir.

Kaynakça:

Mustafa Softa, Tektonik jeomorfoloji ve denizel taraçaların yaş verileri ışığında doğu karadeniz havzası güney kenarının aktif tektoniği, Dokuz Eylül Üniversitesi, Doktora tezi.

Serdar Keskin, Güneydoğu karadeniz sahil kesiminin (Trabzon) denizel taraçaları ve aktif tektoniği, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Yüksek lisans tezi

HGM Küre, Gezi-Gözlem